Kinh Ông Bà La Môn Ngu Ám Vô Duyên Với Phật

Thuở xưa, đức Phật trú tại nước Xá-vệ. Trong thành có một vị Bà-la-môn tuổi gần tám mươi, giàu có vô số. Nhưng ông lại là người ngu ám ngoan cố, xan tham khó độ, không tin đạo đức, không biết vô thường, ham thích cất nhà to lớn đẹp đẽ. Ông cất nhà trên, nhà dưới, đài hóng mát, nhà sưởi ấm, dãy bên đông, dãy bên tây... cả mấy mươi gian, duy chỉ còn mái hiên che nắng căn nhà sau là chưa xong. Lúc đó, vị Bà-la-môn để hết tâm trí lo chỉ huy mọi người làm việc. Đức Phật dùng Phật nhãn thấy mạng ông sống không hết ngày hôm đó. Thế mà, ông không tự biết, cứ mải miết lo tính nhọc nhằn, đến nỗi thân tâm tiều tụy, thật vô phước đáng thương!

Đức Phật cùng A-nan đi đến nhà ông, thăm hỏi:
- Ông có nhọc mệt lắm không? Nhà cửa xây dựng nhiều như vậy dùng để làm gì?

Ông lão đáp:
- Nhà trước dùng tiếp khách, nhà sau để ở, hai dãy bên đông bên tây dành cho dâu con, tôi tớ và cất chứa của cải. Mùa hạ thì lên đài hóng mát, mùa đông lại vào phòng sưởi ấm.

Đức Phật nói:
- Đã lâu nghe danh đức của ông, mà nay mới có dịp trò chuyện. Tôi có một bài kệ quan trọng có ích lợi cho cả kẻ còn người mất, muốn đem tặng ông. Không biết ông có vui lòng nghỉ tay ngồi nói chuyện một chút không?

Ông lão đáp:
- Hôm nay bận lắm, không thể ngồi trò chuyện, xin hẹn hôm khác đến sẽ thong thả luận bàn. Còn bài kệ quan trọng gì đó xin nói ngay đi.

Lúc ấy, đức Thế Tôn liền nói kệ:

Có con cái tài sản
Người ngu phải rộn ràng 
Ta còn không thật có
Lo gì của và con? 
Nóng nên ở chỗ này 
Lạnh nên ở chỗ kia 
Người ngu lo tính hoài 
Không biết lẽ đổi thay.
Kẻ ngu muội cùng cực 
Tự cho mình là trí 
Ngu mà tưởng là trí 
Đó thật là chí ngu!

Vị Bà-la-môn nghe xong nói:
- Bài kệ này hay thật. Nhưng hôm nay tôi rất bận, xin bữa khác hãy đến bàn luận.

Đức Phật chỉ còn biết xót thương ra đi.

Ông lão sau đó đích thân chỉ huy mọi người gác đòn dông. Không ngờ cây đòn dông rơi xuống trúng ông vỡ đầu chết.

Con cháu than khóc động cả hàng xóm xung quanh.

Đức Phật đi chưa bao xa liền xảy ra biến cố này. Khi Phật đến đầu làng gặp vài mươi người Phạm Chí, họ hỏi Phật:
- Ngài từ đâu lại?

Đức Phật đáp:
- Ta vừa đến nhà ông lão mới chết để thuyết pháp cho ông nghe. Nhưng ông ta không tin lời Phật, không biết lẽ vô thường, giờ đây bỗng chốc đã sang đời khác!

Rồi đức Phật nói lại bài kệ trước cho các vị Phạm Chí này nghe, ai nấy đều hoan hỉ chứng được Pháp nhãn tịnh.

Bấy giờ, đức Thế Tôn lại nói kệ:

Ngu si gần người trí 
Như muỗng với vị canh 
Dầu gần gũi rất lâu
Vẫn không thông hiểu pháp. 
Thông đạt gần người trí 
Như lưỡi kia nếm vị
Dầu gần nhau giây lát 
Liền hiểu rõ đạo mầu. 
Người ngu làm điều chi 
Cũng rước họa vào mình 
Thích ý làm điều ác
Tự chuốc lấy tai ương. 
Làm xong điều bất thiện 
Xét lại tâm ăn năn
Đầm đìa rơi nước mắt 
Bởi nhân quả không lầm.

Các Phạm Chí nghe thêm bài kệ này lòng tin càng kiên cố, đỉnh lễ đức Phật rồi hoan hỉ phụng hành.

(Trích soạn từ: Kinh Pháp cú thí dụ, Quyển Thứ Hai, Phẩm Ngu Ám Thứ 15, Thí dụ 30, tr.134-139, Việt dịch: Thích Minh Quang, Nxb. Tôn Giáo, Hà Nội, 2012)