Kinh Người Ở Giúp Chủ Nhà Giàu Có Đi Tu Đắc Đạo Độ Chủ Và Những Người Trong Nước

Thuở xưa, có một nước tên là Na-lê gần miền biển phía nam. Nhân dân nước đó sống bằng nghề mò ngọc trai, tìm gỗ chiên đàn. Trong nước, có một nhà gồm hai anh em. Cha mẹ mới mất định chia tài sản riêng. Nhà có một người nô lệ tên là Phân-na tuổi nhỏ thông minh, rành việc buôn bán và ra biển kiếm ngọc trai. Cách chia gia tài của họ là: nhà cửa tài sản tính làm một phần, nô lệ Phân-na tính làm một phần. Hai người rút thăm, người em nhận được nô lệ, bèn cùng vợ con với người nô lệ tay trắng ra đi. Lúc ấy, dân chúng đói khổ, mà chỉ được có người nô lệ, nên người em rất lo buồn không biết lấy gì để sống. Lúc này, nô lệ Phân-na liền thưa với chủ rằng:
- Xin ngài đừng lo, Phân-na này sẽ tìm cách chỉ trong thời gian ngắn ngài sẽ giàu có hơn người anh.
Người em nói:
- Nếu ngươi làm được như vậy, ta sẽ trả tự do cho ngươi làm thường dân.
Vợ người em có một số châu ngọc riêng bèn giao cho Phân-na làm vốn. Lúc đó, hải triều lên, dân chúng trong thành ra bờ biển nhặt củi. Phân-na đem châu ngọc ra ngoài thành gặp một đứa trẻ ăn xin vác củi. Trong bó củi có gỗ thơm ngưu đầu chiên đàn có thể trị bệnh nặng, một lượng đáng giá nghìn vàng. Đây là cơ hội nghìn năm một thuở. Phân-na biết vậy bèn đem vàng bạc ra mua được hai cây về chặt ra làm vài mươi đoạn.
Lúc đó, có một vị trưởng giả lâm bệnh nặng, cần hai lượng hương ngưu đầu chiên đàn hòa với thuốc uống, mà tìm không ra. Phân-na đem gỗ hương chiên đàn đến đổi lấy được hai nghìn lượng vàng, rồi mua sắm tất cả vật dụng giúp người em giàu hơn anh gấp bội. Người em cảm niệm ân đức của Phân-na nên giữ đúng lời hứa cho Phân-na tự do, tùy ý làm gì thì làm. Phân-na bèn từ giã gia đình người em ra đi học đạo.
Phân-na đến nước Xá-vệ đỉnh lễ Phật rồi quỳ thẳng chắp tay thưa:
- Con là dòng dõi hạ tiện song rất hâm mộ đạo pháp. Xin đức Thế Tôn rủ lòng từ bi tế độ.
Đức Phật bảo:
- Lành thay, hãy lại đây Tỳ-kheo!
Phân-na râu tóc liền tự rụng, đầy đủ pháp phục thành vị Sa-môn. Đức Phật thuyết pháp cho Phân-na, nghe xong, Phân-na y giáo tu tập chứng quả A-la-hán.
Lúc đó A-la-hán Phân-na ngồi tư duy: "Ta sở dĩ ngày nay có được lục thông, tự do trước sinh tử là nhờ ân đức của chủ nhân. Nay ta sẽ đến độ cho ông và nhân dân trong nước".
Phân-na nghĩ xong trở về nước mình, tìm đến nhà chủ cũ. Người em gặp lại Phân-na vô cùng hoan hỉ mời vào nhà đãi ăn, ăn uống rửa tay xong. Phân-na bay lên không trung, phân thân, nửa mình phun nước, nửa mình phun lửa, hào quang rực rỡ rồi hạ xuống đất nói với người chủ cũ rằng:
- Thần thông oai đức ngày nay tôi có được là nhờ ân ngài phóng thích cho tôi đến chỗ Phật tu học mới được như vậy.
Người chủ đáp:
- Phật thần thông oai đức, giáo hóa vi diệu như thế, tôi xin được gặp Phật để nghe lời dạy bảo.
Phân-na đáp:
- Chỉ cần ngài chí tâm thiết cúng trai soạn đầy đủ, đức Phật có đủ tam minh tất sẽ tự đến.
Người chủ nghe lời sắp đặt mọi thứ xong, bèn hướng về Xá-vệ đỉnh lễ, thắp hương quỳ thẳng thành tâm cung thỉnh đức Phật từ bi quang lâm, làm lợi ích cho mọi người.
Đức Thế Tôn liền biết được tâm niệm của họ, nên cùng năm trăm vị A-la-hán dùng thần túc đến nhà đó. Quốc vương và nhân dân đều vô cùng cung kính đến chỗ Phật đỉnh lễ, rồi ngồi qua một bên. Thọ thực rửa tay xong, đức Phật vì người chủ và vua quan nhân dân trong nước thuyết pháp. Mọi người nghe xong, tất cả đều hoan hỉ xin thọ Tam quy Ngũ giới làm đệ tử Phật, rồi đứng lên khen ngợi Phân-na:
- Tại gia thì siêng năng, xuất gia thì đắc đạo, thần đức cao cả giúp gia đình và quốc gia đều được độ. Chúng tôi biết làm thế nào để đáp đền ân đức này?
Lúc ấy, đức Thế Tôn lại nói kệ khen ngợi Phân-na:

Tâm vọng tưởng dừng nghỉ
Ngôn hành cũng lặng yên
Theo chính đạo giải thoát
Về diệt độ an nhiên.

Bỏ dục lạc, không nhiễm
Tam giới hết chướng ngăn
Ý mong cầu dứt tuyệt
Đây là bậc thượng nhân.

Xóm làng hoặc đồng trống
Bình nguyên hay núi cao
La-hán đến nơi nào
Nơi đó được hóa độ.

Vị ấy vui vắng lặng
Mọi người không làm đặng
Hạnh phúc thay! Vô dục
Không mong cầu, ước vọng.

Đức Phật nói kệ xong, người chủ và vua càng thêm hoan hỉ, thỉnh Phật lưu lại cúng dường trong bảy ngày, cả hai đều chứng quả Tu-đà-hoàn.

(Trích soạn từ: Kinh Pháp cú thí dụ, Quyển Thứ Hai, Phẩm A-La-Hán Thứ 17, Thí dụ 34, tr.154-158, Việt dịch: Thích Minh Quang, Nxb. Tôn Giáo, Hà Nội, 2012)