Còn ham thích còn trong luân hồi - Trạch Kinh Mi Tiên Vấn Đáp

Trích Kinh Mi-Tiên: Bài 40: Những Tâm Sở Đồng Sanh

- Bạch đại đức! Những tâm sở mà đại đức vừa trình bày như: xúc, thọ, tưởng, tác ý... đều là những tâm sở đồng sanh trong một lúc hay sao?

- Thật ra, nó có trước có sau, nhưng vì tiến trình ấy diễn ra nhanh quá nên trí tuệ ta không theo dõi được, không phân tích được.

Ví dụ: Tiến trình của ngũ uẩn là sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Khi thấy đóa hoa, biết đóa hoa ấy đẹp và thích đóa hoa ấy thì nó đã đi suốt tiến trình ấy rồi. Mà khi thấy đóa hoa ấy đẹp, thích đóa hoa ấy thì trong nhãn thức cũng có bảy tâm sở khác đồng sanh: xúc, tác ý, thọ tưởng, tư, nhất tâm, mạng căn... và khi thích đóa hoa ấy cũng là tiến trình mười hai duyên khởi đã vận hành rồi. Bài 41: Về 5 giác quan Đức Vua Mi-lan-đà lại hỏi:

- Thưa đại đức, ngũ căn tức là 5 giác quan của con người phát sinh do nghiệp khác nhau hay là nghiệp chung nhau?

Ngài Na-tiên đáp:

- Có cái chung, có cái riêng tâu đại vương.

Vua nói:

- Xin cho nghe thí dụ.

Ngài Na-tiên đáp:

- Ví như người ta trồng ngũ cốc trên một cánh đồng, khi các loại giống nảy mầm, lớn lên tăng trưởng ra hoa kết hạt thì giống nào hiện ra giống ấy, không thể lẫn lộn nhau được. Như vậy, đất, nước, ánh sáng, phân là cái chung, mà lúa, đậu, mè, bắp, kê lại là cái riêng. Cũng như thế, thân tâm là cái chung nhau, nhưng 5 giác quan sanh ra từ đấy, nó có những chức năng riêng biệt khác nhau, tâu đại vương.