Bài kinh: Điều Phục Voi Không Bằng Tự Điều Phục Chính Mình

Thuở xưa, đức Phật trú tại tinh xá Kỳ Thọ nước Xá-vệ vì bốn bộ đệ tử, trời rồng quỷ thần, vua chúa quan dân diễn nói chính pháp. Lúc đó, có một vị trưởng giả cư sĩ tên là Ha-đề-đàm đến chỗ Phật, đỉnh lễ ra mắt xong rồi quỳ xuống chắp tay bạch rằng:
- Bạch đức Thế Tôn! Con từ lâu đã thừa ân giáo hóa, mong được đến hầu cận ra mắt tôn nhan. Song vì việc riêng bó buộc, nên giờ đây mới đến được. Xin Ngài từ bi tha thứ.

Đức Phật bảo ông ngồi xuống, hỏi thăm từ đâu đến, tên họ là gì. Trưởng giả quỳ đáp:
- Con vốn gốc cư sĩ, tên là Ha-đề-đàm. Lúc trước làm nghề huấn luyện voi cho tiên vương.

Đức Phật hỏi:
- Này cư sĩ, phép huấn luyện voi có mấy việc?

Đáp:
- Thường có ba việc để điều phục voi lớn. Ba việc đó là: Dùng móc thép móc vào miệng, rồi khớp dây cương vào. Cho nó ăn ít, thường để bị đói. Dùng gậy đánh nó thật đau. Do ba việc này có thể điều phục được voi.

Đức Thế Tôn lại hỏi:
- Ba việc trên có tác dụng gì?

Đáp:
- Dùng móc thép móc vào miệng để chế ngự sự cang cường. Không cho ăn uống để thân thể suy yếu, dễ dạy. Còn đánh đập chính là để chế phục tâm nó. Nhờ vậy mà điều phục được voi.

Lại hỏi:
- Điều phục voi như vậy dùng để làm gì?

Đáp:
- Điều phục voi rồi có thể để vua cưỡi, cũng có thể để ra trận. Ta có thể điều khiển nó tới lui không có trở ngại.

Lại hỏi:
- Chỉ có cách này, còn có cách điều phục nào khác không?

Đáp:
- Cách điều phục voi chỉ như vậy thôi.

Đức Phật bảo:
- Này cư sĩ, ông có thể điều phục voi, vậy có thể tự điều phục mình được không?

Cư sĩ đáp:
- Con không biết ý nghĩa tự điều phục mình như thế nào, xin đức Thế Tôn giảng nói chỗ chưa được nghe.

Đức Phật dạy:
- Này cư sĩ, ta cũng có ba việc dùng để điều phục tất cả mọi người, và dùng để tự điều phục mình đến được vô vi. Lấy chí thành điều phục khẩu nghiệp. Lấy từ bi trong sạch điều phục thân cang cường. Lấy trí tuệ diệt trừ ngu si che ngăn của ý. Hành trì ba việc này sẽ độ thoát tất cả, lìa ba đường ác, tự đến vô vi, không còn sinh tử ưu bi khổ não.

Bấy giờ, đức Thế Tôn liền nói kệ:

Như voi tên hộ tài
Khó kiềm chế hung hăng
Trói lại chẳng cho ăn
Vẫn khăng khăng nết cũ.
Ý điều phục thuần thục
Thường hành hạnh an vui
Kết sử sẽ phục hàng
Như voi thuần nhờ móc.
Vui đạo không phóng dật
Thường phòng hộ tự tâm
Sẽ nhổ được thân khổ
Như voi ra khỏi hầm.
Tuy thường điều phục voi
Mới cưỡi đã huấn luyện
Thành voi giỏi nhất rồi
Không bằng tự điều phục.
Người kia không đến được
Chỗ tự tại thắng mình
Chỉ người tự điều phục
Đến được chỗ này thôi.