Kinh Tôn Giả A Nan Làm Thị Giả

Đức Phật an cư mùa mưa tại tinh xá Kỳ Viên, chư tăng ni tại thành Xá Vệ và các nơi tìm về đảnh lễ đức Phật, thăm viếng chư vị trưởng lão từ đoàn này đến đoàn khác. Gia đình trưởng giả Cấp Cô Độc và gia đình bà Tỳ Xá Khư lại có dịp đặt bát cúng dường, chăm lo tứ sự chu đáo, đầy đủ. Đặc biệt là đức vua Ba Tư Nặc, hoàng hậu, vương phi, thái tử cùng các gia đình hoàng gia, quan đại thần mang nhiều xe lễ phẩm, lễ vật đến cúng dường đức Phật và tăng chúng. Ý của đức vua là tất cả mọi người đều phải có quy giới, biết nghe pháp và biết cúng dường. Và kể từ hôm đó, hễ có dịp rảnh là đức vua lại đến tịnh xá Kỳ Viên nghe pháp. Thấy đức Phật quá nhiều công việc như đi đây, đi đó, tiếp đoàn này đoàn kia, thuyết pháp quá nhiều thời gian trong ngày; hôm kia, hai vị đại đệ tử cùng đến hầu đức Phật và xin thỉnh nguyện, là ngài nên có một thị giả chính thức, có tuệ, có tâm, biết phụ giúp, đỡ đần công việc chu đáo trong ngoài. Hai đại đệ tử đó là Xá Lợi Phất và Mục Kiều Liên.

Im lặng một lúc rồi đức Phật nói: - Việc ấy cũng đúng lúc, đúng thời lắm! Qua những ông thị giả trước đây đã có nhiều bất cập xảy ra. Ví như Như Lai bảo đi hướng này thì ông ta lại đi hướng kia. Ví như, ông ta không biết rõ, đối tượng này Như Lai nên tiếp, đối tượng kia thì chư vị trưởng lão tiếp cũng được. Ví như Như Lai bảo rửa bát rồi đổ nước nơi không có cỏ xanh thì ông ta lại đổ xuống suối. Ví như Như Lai bảo gấp y làm bốn rồi trải nơi phải lẽ, ông ta lại trải phía dưới các tổ chim, một lát thì phân chim rơi đầy. Ví như Như Lai bảo tụ họp chư vị trưởng lão để bàn việc Tăng, ông ta lại để cho rất nhiều tỳ-khưu sơ tu vào làm huyên náo cả giảng đường. Ví như Như Lai bảo, canh khuya tại hương phòng, Như Lai chỉ tiếp chư thiên, phạm thiên, ông ta đôi khi tùy tiện gõ cửa để một vài vị trưởng lão ở xa nào đó đi vào không đúng thời... Cuối cùng, có lẽ điều quan trọng nhất: Người bên cạnh Như Lai, gần gũi Như Lai ngoài các đức tánh như chăm chuyên, cần mẫn, chu đáo, chịu khó, tế nhị... người ấy còn phải có trí nhớ tốt, vì như vậy, pháp và luật của Như Lai giảng khỏi phải rơi rớt dọc đường, trên lộ trình hoằng hóa... Vậy, Như Lai đồng ý để các ông triệu tập một cuộc họp giới hạn, chỉ gồm chư vị trưởng lão uy tín để đề cử người thích hợp nhất làm thị giả.

Tuân lời đức Phật, tôn giả Mục Kiều Liên, Xá Lợi Phất cùng với các vị trưởng lão trình bày mục đích “tìm kiếm vị thị giả cần và đủ những tiêu chuẩn như thế nào” rồi mới xin ý kiến của mọi người. 

Tôn giả Đại Ca Diếp góp ý trước: - Nếu chọn đủ tiêu chuẩn thích hợp thì vị ấy phải có đủ tâm, đủ tuệ cùng rất nhiều trí thiện xảo khác nữa. Dứt khoát là không thể tìm ra vị ấy trong số chư tăng trẻ. Tất cả chúng ta đây, khả dĩ tạm đủ các yêu cầu kia thì ai tuổi tác cũng đã lớn, sức khỏe đã tổn giảm, coi chừng lại làm phiền, làm rộn đức Tôn Sư nữa đấy!

- Rất chính xác! Tôn giả Xá Lợi Phất gật đầu - Vậy thì phải đưa thêm một tiêu chuẩn nữa, là dù lớn tuổi nhưng phải có sức khỏe, không bệnh hoạn ốm đau, không nhức xương mỏi cốt.

- Đúng vậy! Tôn giả Mục Kiều Liên nói tiếp 

- Có đấy, hiền giả A Nan! Tôn giả Xá Lợi Phất nói - Tôn Sư cần một thị giả biết cách chăm sóc sức khỏe cho Tôn Sư; biết chu đáo, tế nhị từ những việc đơn giản nhỏ nhặt nhất, biết mình phải làm gì khi đức Tôn Sư đi đứng nằm ngồi hay ngủ nghỉ và biết tế nhị như tăm xỉa răng, bát nước uống, chỗ tiểu tiện, chỗ đại tiện cho sạch sẽ. Ngoài ra ở đâu cũng phải gọn gàng, ngăn nắp từ chỗ nằm, chỗ ngồi, liêu thất, hành lang và sân vườn; phải biết đèn trầm trong hương phòng khi nào cần đốt, khi nào nên tắt; và lâu lâu, mấy hôm thì phải chùi rửa, quét dọn dư tàn; tế nhị như ngồi hướng này có ánh mặt trời, ngồi hướng kia có cả vùng cây xanh mát mẻ và có cả tiếng chim hót vui tai. Phải biết khi đức Tôn Sư mới đưa mắt là biết đức Tôn Sư muốn gì, cần gì… Cần có sự tinh tế nhìn khách phải biết vị này Tôn Sư nên tiếp, vị kia thì không. Phải biết quan sát tại ngã ba đường đức Tôn sư sẽ đi hướng nào... chung quy là tất cả các việc phải biết. Vậy đó, tất cả cái đơn giản, tế nhị ấy, hiền giả A Nan có đủ và không ai có thể tranh hơn, tranh bằng được...

Tôn giả ngưng nói một lát để xem thử phản ứng trên sắc mặt của chư vị trưởng lão. Khi thấy nhiều vị mỉm cười và gật đầu nhè nhẹ - thì biết là sự thuyết minh của mình có hiệu quả; tôn giả bèn cất tiếng tiếp tục:

- Trí nhớ của hiền giả A Nan là đệ nhất, là tuyệt vời thuở còn thơ trẻ. Trí nhớ ấy mà ghi nhớ pháp và luật thì không bỏ sót một chữ, một câu, một mệnh đề, một kệ ngôn, một đoản ngôn, một ví dụ; phải nói là cả châu Diêm-phù-đề này không có người thứ hai. Đấy là tiêu chuẩn quan trọng do chính đức Tôn Sư yêu cầu. Và cũng do yêu cầu của tôn giả Đại Ca Diếp, thì sức khoẻ của hiền giả A Nan cũng thuộc loại đệ nhất, chỉ duy có đứng sau tỳ-khưu Bạc Câu La (Bakkula) mà thôi. Khi mới sinh ra, các thầy bà-la-môn uyên thâm tướng pháp đã nói rằng, vị này có tướng cách làm vua nhưng lại không phải làm vua thế tục; vị này có sức khoẻ lạ đời là suốt đời không bệnh hoạn, ốm đau cho đến khi mãn tuổi thọ là một trăm hai mươi tuổi. Đức Tôn Sư đồng tuổi với hiền giả A Nan đấy, nhưng do cái phước sức khỏe vượt trội, A Nan có thể bên cạnh đức Đạo Sư để lo chu toàn mọi việc trong ngoài, giúp đỡ đức Đạo Sư rất nhiệt tình, ngày cũng như đêm. Bầu chọn hiền giả A Nan, tôi xin một lá phiếu biểu quyết tuyệt đối.

Tôn giả phát biểu xong. Chư vị trưởng lão đồng thuận, nhưng tôn giả A Nan phản đối. 

- Chư vị trưởng lão hãy suy nghĩ lại mà xem. Những người trong hoàng tộc Thích Ca (Sākya) xuất gia quá đông, bao giờ đức Tôn Sư cũng cầm cái cán cân công minh để khỏi mang tiếng là nghiêng lệch tình cảm thân tộc không để cho ngoại đạo chê cười. 

Chính là bà Ma Ha Ba Xà Ba Đề, năm trăm năm công nương dòng họ Thích Ca nữa, công nương Da Du Đà La, La Hầu La… Đức Tôn Sư đều bình đẳng như các chư vị đồng giới khác. Pháp và luật của đức Tôn Sư không phân biệt thân hay sơ! Do biết vậy nên tôi bao giờ cũng cẩn thận từng bước đi, từng thái độ, từng lời ăn tiếng nói, bao giờ cũng giữ một khoảng cách để khỏi mang tiếng là dòng dõi Thích Ca, ỷ thế có đức Phật là bậc tôn trưởng trong thân tộc... Như thế đó, vậy xin chư trưởng lão xét lại, tôi mà làm thị giả chưa chắc đức Tôn Sư đã chuẩn thuận, lại còn đặt ra cho đức Tôn Sư một tình thế rất khó xử nữa là khác. Nên chọn một người ngoài hoàng tộc Thích Ca như tôn huynh Xá Lợi Phất, thì tình lý, tướng dụng gì cũng tuyệt hảo cả. Cảm ơn chư trưởng lão đã chú tâm lắng nghe!

Tôn giả Bạt Đề lên tiếng phụ hoạ:

- Dòng tộc Thích Ca như tôi, như tôn huynh A Nan mà làm thị giả thì đúng là đặt đức Tôn Sư lâm vào thế kẹt. Đúng vậy. Lại còn đúng nữa, là cái cớ để cho - không những ngoại đạo tiếu đàm mà còn làm cho chư phàm tăng ganh ghét, đố kỵ. Khi có vài vị nào đó bị đức Tôn Sư la rầy – thì chúng la lên rằng: Do ông A Nan mách lẻo; do ông A Nan tâu lại đó! Ồ, quả thật là rất phiền hà vậy! 

Tôn giả A Nan bèn vui vẻ nói: - Cảm ơn tôn huynh đã hiểu tấm lòng. 

Tôn giả Bạt Đề tiếp tục, lật ngược vấn đề – Vì hiểu tấm lòng của tôn huynh nên tôi đề nghị tôn huynh nên đảm nhiệm vị trí thị giả thân cận đức Tôn Sư là tốt nhất, là quý nhất! Tại sao vậy? Vì tôn huynh là người cẩn thận lời ăn tiếng nói, vì tôn huynh là người chừng mực, biết giữ khoảng cách cần thiết để tránh tai tiếng cho Tôn Sư.

Mọi người tán thán. - Hay quá! - Đúng quá! Có ai đó hỏi: - Vậy thì chuyện ganh ghét, đố kỵ xung quanh thì sao? Tôn giả Bạt Đề chợt mỉm cười: - Vì hiểu tấm lòng của tôn huynh A Nan nên tôn huynh ấy không thèm chấp lời tiếng thị phi phù phiếm. Tấm lòng của tôn huynh A Nan như mảnh trăng rằm!  

Tôn giả A Nan đành giữ sự im lặng.

Tôn giả Bạt Đề nói tiếp

- Cuối cùng, tôn huynh A Nan vẫn là đệ nhất. Tôn huynh ấy sẽ chu toàn mọi việc bên cạnh đức Đạo Sư sẽ không có một khuyết điểm nào. Tôn huynh ấy có trí nhớ tốt, lại học rộng, nghe nhiều, sẽ là kho tàng lưu giữ giáo pháp cho mai hậu. Tôn huynh ấy phục vụ đức Đạo Sư, phục vụ Tăng ni, phục vụ hai hàng cận sự một cách tế nhị và chu đáo khi cần thiết. Tôn huynh ấy sẽ dễ dàng xả buông những lời tiếng dị nghị bên ngoài do nghĩ đến sự lợi lạc của giáo pháp, lợi lạc cho mình và lợi lạc cho người, lợi lạc cho chúng sinh mai hậu.

Từng lời, từng tiếng tâm não của Bạt Đề, người bạn thân thiết thuở xưa, bây giờ đã là một bậc thánh lậu tận làm cho A Nan vô cùng cảm kích! Tôn giả thầm nghĩ: “Đúng vậy, tấm lòng của A Nan là như vậy đó. A Nan này luôn luôn tôn kính đức Đạo Sư, tôn kính chư vị trưởng lão, tôn kính giáo pháp, yêu mến chư huynh đệ cùng hai hàng cận sự nam nữ, nên không lo ngại những lời tiếng thị phi!”

Khi thấy A Nan có vẻ suy nghĩ lâu, tôn giả Xá Lợi Phất cất tiếng hỏi:

- Thế chắc là hiền giả đồng ý rồi chứ?

- Vâng! Tôn giả đáp – Nếu đức Tôn Sư và hội đồng trưởng lão đồng thuận cho những điều kiện của tôi thì tôi đồng ý làm thị giả.

- Hiền giả cứ nói.

- Thứ nhất là đức Tôn Sư đừng ban cho tôi y bát mà người ta đã dâng cúng đến cho ngài. Thứ hai là đức Tôn Sư đừng ban cho tôi vật thực cứng mềm mà thí chủ chỉ dâng riêng cho ngài và đừng ban cho tôi những đồ vật thực mà còn dư. Thứ ba là đức Tôn Sư đừng đặc biệt cho tôi ở chung hương phòng dù ở nơi thất liêu không đủ chỗ. Thứ tư là đức Tôn Sư đừng cho tôi đi theo trong trường hợp thí chủ thỉnh ngài đặt bát hay thọ trai. Thứ năm là xin đức Tôn Sư sẽ hoan hỷ cùng đi với tôi khi tôi được một thí chủ nào đó đặc biệt thỉnh mời. Thứ sáu là đức Tôn Sư cho tôi được quyền tiến dẫn hoặc từ chối những người khách muốn diện kiến ngài. Thứ bảy là xin đức Tôn Sư cho tôi được hỏi những điều nghi hoặc những pháp nào mà tôi chưa lãnh hội được. Thứ tám là xin đức Tôn Sư hãy lặp lại những giáo ngôn, những pháp thoại trong trường hợp tôi không có mặt để nghe tại chỗ.

- Cả tám điều đều chính đáng! Tôn giả Bạt Đề nói – Có lẽ đức Tôn Sư sẽ chấp thuận thôi. Bốn điều đầu là tránh những ưu tiên cho cá nhân mình, cũng tốt. Ba điều liên hệ đến pháp, rất tốt. Duy có điều thứ năm, dường như không rõ nghĩa, tại sao người ta thỉnh mời tôn huynh lại phải cần đức Tôn Sư đi theo?

- Đúng vậy, tại sao? Tôn giả Ưu Ba Ly góp ý – Có phải là tôn huynh muốn cho thí chủ đặc biệt kia có phước? Có phải tôn huynh muốn cho thí chủ kia nghe một bài pháp đặc biệt nào đó?

Tôn giả A Nan gật đầu:

- Đúng vậy! Tôi chỉ là kẻ hữu học. Cúng dường và nghe pháp bậc Chánh Đẳng Giác bao giờ quả phước cũng vi diệu hơn. Ngoài ra, tôi cố tránh trường hợp cá nhân thí, muốn tránh cả trường hợp cúng dường do tình cảm cá nhân – thưa chư vị trưởng lão!

Tôn giả Đại Ca Diếp khen ngợi:

- Tốt lắm! Hiền giả A Nan tốt lắm! Chu đáo và cẩn thận từng chi tiết một, không có chỗ nào cho cá nhân mình xen vào đấy cả…

Tất cả đều đồng thuận bạch lên Đức Phật đề cử Tôn giả A Nan làm thị giả.

Cả tám điều A Nan đưa ra, sau đó đã được đức Phật chấp thuận. Và kể từ hạ này, tôn giả A Nan đã trở thành thị giả chính thức trong suốt hai mươi lăm năm còn lại.

Và từ đó, như hình với bóng, tôn giả A Nan đi theo chân đức Phật khắp mọi nơi, không nề hà nắng mưa, đường xa dặm thẳm. Tôn giả phục vụ đức Phật, chăm sóc mọi nhu cầu cho ngài với tâm quý trọng và tôn kính đúng mực. Đêm cũng như ngày, tôn giả hầu như luôn sẵn sàng để đức Phật sai bảo bất cứ việc gì. Cứ mỗi khi đêm xuống, tôn giả như chiếc đồng hồ cát chính xác nhất, tay cầm gậy, tay cầm đuốc, rảo quanh hương phòng, vòng gần, vòng xa tất thảy chín lần để giữ mình khỏi ngủ quên và đừng để người, vật quấy rầy đức Phật để ngài còn giảng pháp cho phi nhân, thọ thần, dạ-xoa, chư thiên, đôi khi cả phạm thiên nữa.

Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni!

(Trích soạn từ: Một cuộc đời một vầng nhật nguyệt - Hòa Thượng Minh Đức Triều Tâm Ảnh)